Međunarodni dan dece uključene u život i/ili rad na ulici

U svetu i kod nas 12. april se obeležava kao Međunarodni dan dece uključene u život i/ili rad na ulici. Ovaj važan datum ustanovljen je 2011. godine od strane Konzorcijuma za decu, vodeće međunarodne mreže posvećene zagovaranju prava dece uključene u život i/ili rad na ulici širom sveta. Priroda boravka na ulici i vreme fizički provedeno na ulici se značajno razlikuje od deteta do deteta, a isto važi i za prirodu i obim odnosa sa vršnjacima, odnosno sa grupom sa kojom je upravo ovo dete pronašlo svoj identitet, članovima porodice, pripadnicima zajednice, akterima civilnog društva i organima javne vlasti.

Priroda boravka na ulici i vreme fizički provedeno na ulici značajno se razlikuje i od države do države, kao i u unutar same države. Za Novi Sad je karakteristično da deca uključena u život i/ili rad na ulici najviše rade tako što se bave prosjačenjem na različitim javnim površinama, pokazuju prazna mesta na parking prostorima za novac i sakupljaju sekundarne sirovine (gvožđe, bakar, papir, karton) koje kasnije prodaju ili distribuiraju za reciklažu gde opet, naravno, dobijaju novac. Biti dete koje radi ili živi na ulici ne znači da je to dete odraz kulture i tradicije jednog manjinskog naroda niti da to dete ne želi da participira u donošenju odluka koje su od izuzetne važnosti za njega. Biti dete koje radi ili živi na ulici ne znači da to dete nema prava na bezbrižno detinjstvo, na dostupno obrazovanje ili pak dostupnu zdravstvenu zaštitu i običan lekarski pregled. Naprotiv, biti dete koje je uključeno u život i/ili rad na ulici znači imati osnovna ljudska prava, naročito pravo na poštovanje života, dostojanstva, preživljavanja, dobrobiti, zdravlja, razvoja, nediskriminacije i zaštite od zanemarivanja, zloupotrebe i zlostavljanja, nasilja generalno. Biti dete koje je uključeno u život i/ili rad na ulici znači i ispunjavati svoje obaveze, shodno uzrastu i psihofizičkom razvoju, zatim uvažavanje deteta kao nosioca prava i obaveza prava od strane svih onih lica sa kojima deca dolaze u kontakt ili žive u zajednici.

Komitet za prava deteta Ujedinjenih nacija je juna 2017. godine izneo u javnost jedan važan dokument – Opšti komentar br. 21 (2017) o deci u uličnoj situaciji, sa ciljem da svim državama, članicama i potpisnicima Konvencije o pravima deteta iz 1989. godine, pruži adekvatan vodič kroz sveobuhvatnu zaštitu ove izrazito osetljive kategorije dece kako bi se njihov glas čuo, kako bi svako dete dobilo mogućnost za bolje sutra. Opšti komentar o deci u uličnoj situaciji između ostalog uvodi i nov termin „deca u uličnoj situaciji“ kojim objedinjuje svu onu decu koja jesu uključena u život i/ili rad na ulici i koja su u riziku od istog. Opšti komentar navodi i koji su to pristupi problematici, odnosno fenomenu dece uključene u život i/ili rad na ulici, pa tako imamo: pristup koji se temelji na pravima deteta, u kojem se dete poštuje kao nosilac prava i odluke se često donose uz učešće samog deteta; pristup koji se temelji na socijalnoj zaštiti, koji podrazumeva „spašavanje“ dece koja se smatraju predmetom ili žrtvom s ulice, u okviru kojeg se odluke donose u ime deteta ne uzimajući ozbiljno u obzir njegova, odnosno njena gledišta; i represivni pristup, u kojem se dete smatra za delinkventa. Imajući u vidu da pristup koji se temelji na socijalnoj zaštiti i represivni pristup ne uvažavaju dete kao nosioca prava i obaveza, od izuzetne je važnosti za pravilnu primenu Konvencije o pravima deteta, voditi se pristupom koji se temelji na pravima deteta, gde ono participira u donošenju sopstvenih prava i obaveza.

Ekumenska humanitarna organizacija (EHO) iz Novog Sada od novembra 2009. godine u saradnji sa Herbert Stepic CEE Charity realizuje projekat - Terenski rad sa decom uključenom u život i/ili rad na ulicama grada Novog Sada, koristeći „outreach“ pristup koji doseže do one dece kojima su usluge obrazovne, socijalne i zdravstvene zaštite nedostupne ili dostupne uz određene poteškoće. Putem ovog projekta tim terenskih saradnika EHO zajedno sa decom radi na kreiranju i/ili omogućavanje pristupa uslugama koje su deci potrebne, povezuje i motiviše porodice da uzmu učešće u donošenju odluka koje se odnose na njih same kako bi dovoljno osnaženi pronašli adekvatne mehanizme kako da rad na ulici svedu na minimum, izbegnu svaki vid diskriminacije, nasilja, zloupotrebe i zlostavljanja, a naročito seksualnu zloupotrebu i prinudno prosjačenje kao oblik trgovine ljudima. Na ovaj način pružamo mogućnost da se glas svakog deteta čuje, da ima pravo da participira u svim pitanjima koja se tiču njegovog života (poštujući zakonske odredbe i granice). Putem terenskog rada deci uključenoj u život i/ili rad na ulici pruža se mogućnost i da nauče na koji način i u kojoj meri treba da ispune svoje obaveze, imajući u vidu da ako im je omogućeno pravo da imaju dostupno obrazovanje, obaveza je i da redovno pohađaju nastavu, ako imaju pravo da budu zaštićena od nasilja, zlostavljanja, zloupotrebe i drugih neželjenih ponašanja, obaveza njihova jeste da takvo ponašanje i negativna činjenja ne usumeravaju prema drugima (drugu, drugarici, bratu, sestri, roditeljima, prolaznicima i dr).

Pored direktnih kontakata na terenu, kao komponenta projekta je i podrška deci u učenju, koju EHO realizuje u osnovnoj školi „Jožef Atila“, u produženom boravku za učenike prvog razreda te škole, sa ciljem da se deci koja dolaze upravo iz društveno osetljivih kategorija, pruži mogućnost da rade na sebi i savladavanju osnovnih zahteva koje nameće školsko gradivo i na taj način prevenira pojava fenomena „osipanje dece iz obrazovnog sistema“ i izbor ulice umesto škole.

EHO je tokom 2016-2017. godine realizovala i foto projekat „Moj život na ulicama Novog Sada“ koji je za cilj imao osnaživanje dece putem foto radionica, a kao autori fotografija/učesnici su upravo deca koja su uključena u život i/ili rad na ulici, sa ciljem da se njihov glas čuje. Na foto projektu „Moj život na ulicama Novog Sada“ učestvovalo je petnaest dečaka i pet devojčica, uzrasta od 11 do 17 godina, a fotografije su nastale u različitim delovima grada Novog Sada. U toku 2017. godine EHO je putem terenskog rada ostavarila kontakte sa 459 dece tokom 302 terenskog izlaska, a u OŠ „Jožef Atila“ podrška u učenju pružena je za 62 dece.

Pored Herbert Stepic CEE Charity projekat je podržan i od strane Uprave za socijalnu i dečiju zaštitu Grada Novog Sada.